Wybrane aspekty genetyki
Cavalier King Charles Spanieli i King Charles Spanieli
Genetyka jest nauką zajmującą się dziedziczeniem cech zarówno jakościowych jak i ilościowych. Cechy jakościowe to te, które są niewymierne (nie daje się ich w jakikolwiek sposób zmierzyć) np. umaszczenie, natomiast cechy ilościowe możemy zmierzyć jak np. wzrost, długość.
Geny możemy podzielić na dominujące i recesywne. Geny dominujące zapisywane są dużymi literami i to właśnie efekt ich działania możemy oglądać, natomiast geny recesywne zapisywane są małymi literami i zwykle efekt ich działania ujawnia się gdy od obojga rodziców osobnik otrzyma dwa takie same geny recesywne.
Geny z jednego locus (czyli z jednej „rodziny”) występować u jednego osobnika mogą tylko 2 czyli 1 para. Takie geny nazywamy allelami, po jednym allelu otrzymuje się od matki i ojca. W lotus alleli może być znacznie więcej np. 4, 5 czy 6, ale u danego osobnika zawsze będzie tylko dwa.
Biorąc pod uwagę właśnie poszczególne loci genowe osobniki możemy podzielić na homozygotyczne i heterozygotyczne.
Homozygotyczny osobnik (czyli krótko mówiąc homozygota) to taki który ma z jednego lotus dwa allele: recesywne (homozygota recesywna) lub dwa allele dominujące (homozygota dominująca).
Heterozygotyczny osobnik to taki, który ma z jednego lotus dwa różne allele, z których jeden jest dominujący w stosunku do drugiego.
Do komórek rozrodczych w wyniku podziału zwanego mejozą przechodzi tylko połowa posiadanych genów (takie „wybieranie” genów jest losowe), dopiero po zapłodnieniu nowo powstający osobnik ma cały „garnitur” genowy, jednak inny niż rodzice.
Dziedziczenie umaszczenia
U cavalierów występują 4 rodzaje umaszczenia:
• łaciate: blenheim (BH) i tricolor (TR),
• jednomaściste: rubi (RU) i czarny podpalany (BT).
Większość ssaków ma dwa rodzaje pigmentu: hemoglobinę (krew) i melaninę (skóra i włosy). Znane są dwa rodzaje melaniny: eumelanina – daje barwę czarną lub czekoladową i feomelanina – daje barwę rudą lub żółtą. Barwa poszczególnego włosa zależy od wielu różnych czynników, jednak zasadniczo przy tym samym rodzaju pigmentu włosy długie będą miały odcień jaśniejszy w porównaniu do krótkich.
U psów występuje 9 podstawowych loci genów – w sumie 29 alleli, a wśród nich 19 tworzy 4 serie alleli wielokrotnych.
Geny odpowiadające za umaszczenie psów (za K. Fiszdon 2002)
| Locus | Allel | Efekt działania | Przykładowe rasy |
| A | A | Barwa jednolita, równomierny rozkład ciemnego pigmentu na całym ciele | Nowofundland, labrador retriever |
| ay | Ograniczenie ciemnej eumelaniny, powoduje barwę śniadą lub rudą | Basenji, terier irlandzki, chow-chow rudy, cocker spaniel złoty, śniady colie | |
| ag | Strefowe rozmieszczenie eumelaniny i feomelaniny, barwa wilczasta lub dzicza | Owczarek niemiecki wilczasty, jamnik dziczy, szpic wilczy, husky syberyjski | |
| as | Strefowe rozmieszczenie pigmentu na różnych częściach ciała, czrny lub czekoladowy czaprak, żółte lub rude nogi, głowa i cała spodnia część ciała | Owczarek niemiecki czaprakowi, airedale terier, ogar polski | |
| at | Strefowe rozmieszczenie pigmanetu odmienne na różnych częściach ciała, żółta feomelanina ograniczona do stóp,pyska, brwi, brzucha i podogonia | Owczarek niemiecki, doberman, gończy polski, | |
| a? | Równomierne rozprzestrzenienieciemnego pigmentu na całym ciele, jednolicie czarne lub czekoladowe recesywne | Owczarek niemiecki czarny | |
| B | B | Wytwarzanie czarnej eumelaniny | Wszystkie psy u których występuje kolor czarny |
| b | Wytwarzanie czekoladowo-brązowej eumelaniny we włosach i skórze, umaszczenie czekoladowe z brązowym nosem | Nowofundland, pudel, cocker spaniel | |
| C | C | Niezbędny do normalnego wytwarzania melaniny | Psy o intensywnym nierozjaśnionym umaszczeniu |
| cch | Rozjaśnienie żółtej lub rudej feomelaniny do kremowej lub białej bez wpływu na eumelaninę, barwa szynszylowa | Sznaucer miniaturowy pieprz z solą, czarno-srebrny i biały | |
| cd | Ograniczenie pigmentu we włosach przy pełnej pigmentacji skóry i błon śluzowych, barwa biała z czarnym nosem i ciemnymi oczami | Samojed, owczarek podhalański | |
| cb | Rozjaśnienie barwy szaty do jasnoszarej, błękitne oczy, kolor zwany coraz | Pekińczyk, pomeranian | |
| c | Całkowity brak pigmentacji, biały włos, różowa skóra i oczy – albinos | ||
| D | D | Umożliwia normalne kształtowanie pigmentu | Intensywne umaszczenie |
| d | Powoduje zlepianie grudek pigmentu – eumelaniny, bez wpływu na feomelaninę, rozjaśnienie barwy czarnej i czekoladowej, także rozjaśnienie oczu do barwy żółtej | Dog niemiecki błękitny, mastino napoletano | |
| E | Em | Umożliwia normalne formowanie pigmentu ciemnego, także czarna maska na kufie i głowie | Dog niemiecki żółty i pręgowany, gryfonik brukselski |
| E | Umożliwia normalne formowanie pigmentu ciemnego | Seter irlandzki, cocker spaniel | |
| Ebr | Częściowo ogranicza rozkład ciemnego pigmentu na całym ciele, umaszczenie pręgowane | Bokser, dog niemiecki | |
| e | Ograniczenie ciemnej eumelaniny i zastąpienie jej żółtą lub rudą feomelaniną na całym ciele oprócz nosa, oczu i skóry | Złoty cocker spaniel, golden retriever | |
| G | G | Powoduje postępujące postępujące wiekiem rozjaśnienie maści czarnej do szarej i szaro-błękitnej, w układzie homozygotycznym wcześniej, w heterozygotycznym później | Kerry blue terier, bedlington terier |
| g | Brak rozjaśnienia czarnej maści | Psy nie zmieniające umaszczenia z wiekiem | |
| M | M | Powoduje występowanie intensywnie pigmentowanych nieregularnych plam na słabo pigmentowanym, rozjaśnionym podłożu, w homozygocie minimalna liczba pigmentowanych plam, wpływa bardziej na pigment czarny niż na żółty | Rasy z umaszczeniem marmurkowym i arlekiny |
| m | Nie zakłóca rozprzestrzeniania się pigmentu | Psy nie marmurkowe | |
| P | P | Intensywna pigmentacja | |
| p | Redukuje eumelaninę bez wpływu na feomelaninę | ||
| S | S | Brak obszarów niepigmentowanych (białych plam) | Psy bez białych plam |
| si | Niezbyt duże biale plamy (obszary niepigmentowane) umieszczone na kilku określonych częściach ciała tzw. Umaszczenie irlandzkie | Owczarek szkocki colcie, basenji, bobtail | |
| sp | Duże białe plamy na całym ciele, umaszczenie srokate | Beagle, pointer, buldog francuski | |
| sw | Ograniczenie występowania pigmentu na całym ciele, co powoduje skrajnie duże białe plamy i tylko niewielkie pigmentowane łaty | Biały bullterier, dalmatyńczyk, samojed | |
| T | T | Małe pigmentowane łatki widoczne na białym tle, na ogół pojawiają się jakiś czas po urodzeniu | Dalmatyńczyk, seter angielski, pointer |
| t | Brak pigmentowanych plamek, łaty czysto białe | ||
| R | R | Powoduje przemieszanie włosów maścistych z pozbawionymi pigmentu na białych plamach (dereszowatość) | Cocker spaniel angielski, seter angielski, wyżeł niemiecki |
| r | Brak włosów pigmentowanych, plamy czysto białe |
Znając już jakie geny odpowiadające za umaszczenie występują u psów możemy pokusić się o napisanie przykładowego genotypu :
at. B. CC DD E. gg mm P. sp. T. rr
tak więc mamy np. Cavaliera o umaszczeniu tricolor, ale z drobnymi kolorowymi „piegami” na białych łatach (gen T).
We wzorach umaszczeń te geny, których nie „widzimy” oglądając zwierzę, albo nie znamy zastępujemy kropką, także piszemy kropkę gdy geny te w układzie z innymi nie ujawnia swojego działania.
Zwykle w opis umaszczenia zawiera tylko te geny, które są istotne dla odróżnienia poszczególnych maści, natomiast te, które są „wspólne” dla wszystkich maści pomija się.
Możemy więc rozpisać poszczególne umaszczenia cavalierów:
| Blenheim | Tricolor | Ruby | Czarny podpalany |
| . . ee sp sp T. | at at E. sp sp T. | . . ee S. T. | at at E. S. T. |
| . . ee sp sp tt | at at E. sp sp tt | . . ee S. tt | at at E. S. tt |
W przypadku maści blenheim i rubi geny ee maskują działanie genów z lotus A, wynikiem tego jest pojawienie się maści kasztanowej (kolor czarny jest „hamowany”).
U rubi i czarnego podpalanego oczywiście nie zobaczymy działania genu T gdyż maskowany jest on działaniem genu S czyli nie ma białych łat, na których mogłyby pojawić się „piegi”.
W przypadku cavalierów łaciatych występowanie tickingu (piegów) jest wadą umaszczenia!
Łaciatość u cavaliera Tak jak i w innych łaciatych rasach tak i u cavaliera oprócz genów omówionych wyżej na kolor a właściwie rozległość białych łat maja też wpływ inne geny nazywane modyfikatorami. Występują one niejako w dwóch rodzajach: „+” i „-„. Modyfikatory ze znakiem + powodują zwiększenie ilości bieli w umaszczeniu czyli rozległe białe łaty, natomiast modyfikatory ze znakiem – zmniejszają ilość bieli. Działanie tych genów jest ilościowe czyli „suma” genów o określonym znaku (+ lub – ) daje odpowiedni efekt. W skrajnych przypadkach gdy jest dużo modyfikatorów + otrzymamy cavaliera z bardzo małymi kolorowymi łatami w niewielkiej ilości, będzie to bardzo podobne do działania genu sw. Gdy u osobnika będzie dużo modyfikatorów ze znakiem – to pies będzie miał umaszczenie ze znaczną przewagą koloru tzw. płaszczowe, może być nawet takie jakby działał gen si dający umaszczenie irlandzkie. Nie należy wyciągać fałszywego wniosku, że do suki z bardzo dużą ilością koloru należy dobrać psa bardzo białego! Nie znamy przecież całego układu genowego i możemy otrzymać szczenięta o niepożądanym umaszczeniu.
Nie kryje się wady wadą!!!
Zarówno bardzo białe jak i bardzo ciemne umaszczenie jest u cavaliera wadą!
Kojarzenie kolorów cavalierów
1. blenheim x blenheim – otrzymamy tylko szczenięta maści blenheim (działanie genów ee)
2. blenheim x tricolor – możemy otrzymać szczenięta maści blenheim lub tricolor lub blenheim i tricolor. Zależy czy u tricolora jest układ Ee (możliwość uzyskania obu maści) czy EE (otrzymamy wtedy tylko tricolory)
3. tricolor x tricolor – możemy otrzymać szczenięta maści blenheim i tricolor lub tylko tricolor (może być też tak, że urodzą się tylko blenheim), przy długotrwałym kojarzeniu ze sobą tylko osobników tricolor pojawia się tendencja do zanikania podpalania (jest to uznawane za wadę)
4. ruby x ruby – otrzymamy szczenięta tylko maści ruby (działanie genów ee jak u blenheimów)
5. ruby x czarny podpalany – możemy otrzymać szczenięta obu maści lub tylko ruby albo czarna podpalana w zależności od układu genów
6. czarny podpalany x czarny podpalany – mogą być szczenięta obu maści lub tylko czarne podpalane (rzadziej tylko ruby), podobnie jak u tricolorów może zanikać podpalanie.
Są to powszechnie stosowane układy kojarzeń przy których nie powinno być problemów problemów poważnymi wadami umaszczeń u potomstwa.
Rozpatrzmy teraz kojarzenie jednomaścistych z łaciatymi cavalierami.
1. blenheim x ruby – możemy otrzymać szczenięta maści blenheim i ruby, ale tylko wtedy gdy rubi ma też gen łaciatości. Mogą pojawić się szczenięta nieprawidłowo umaszczone np. ruby z dużymi białymi znaczeniami. Gdy rubi nie ma „mieszanej krwi”szczenięta ruby, mogą być z białymi znaczeniami.
2. blenheim x czarny podpalany – możemy otrzymać szczenięta we wszystkich kolorach, jednak pod warunkiem, że czarny podpalany ma gen łaciatości. Gdy nie posiada tego genu otrzymamy źle znaczone szczenięta łaciate, mogą być też białe znaczenia u jednomaścistych. Pigment nosa i powiek bardzo dobry.
3. tricolor x ruby – możemy otrzymać wszystkie maści jeśli ruby ma gen laciatości, mogą być źle znaczone szczenięta tricolor. U ruby bardzo dobry kolor nosa i powiek, ciemne oczy. U łaciatych bardzo dobry kolor nosa i powiek.
4. tricolor x czarny podpalany – możemy otrzymać wszystkie maści, podobnie jak przy kojarzeniu tricolor x ruby.
Ogólnie można przyjąć, że umaszczenie czarne podpalane dominuje nad innymi maściami, natomiast blenheim jest najbardziej recesywne. Tricolor i ruby znajdują się w środku tego szlaku.
Mam nadzieję, że zawarte powyżej informacje wyjaśnią choć trochę zagadnienia związane z genetyką umaszczeń Cavalier King Charles Spaniela oraz King Charles Spaniela (dziedziczenie umaszczeń jest w tej rasie identyczne jak u cavalierów).
opracowały: mgr inż. zoot. Anna Strawa,
Asystent kynologiczny gr. IX
magistrantka wydziału Nauk o Zwierzętach Iwona Hryniewicka
Asystent kynologiczny gr. VIII
Literatura:
Cavalier King Charles Spaniel – Eilidh M. Stenning
Wybrane zagadnienia z genetyki i zachowania się psów – T. Kaleta, K. Fiszdon